Ճակատագրին ընդառաջ

Այս մասին ես նույնիսկ վեպ եմ գրել։ Մոտ երկու հարյուր էջ գրեցի ու գրիչս վայր դրեցի։ Ձախողվել էի։ Պատճառը` տարածքի երկարությունն էր։Պատահական չէ, որ իմ որդին եղել է աշխարհի ամենաարագ հայ մարզիկը 100 մետր արագավազքում։ Մերը պայթյունն է կարճ տարածքում։ Իսկ ես փորձել էի դուրս գալ մարաթոնյան վազքուղի։

Փաստորեն, ես դեռ էն գլխից գիտեի, որ նշանավոր եմ լինելու։ Առաջ էդ մասին ամաչում էի, ոչ միայն գրել, այլև խոսել։ Բայց հիմա, երբ արդեն երեք քառորդ դար ապրել եմ ու ստեղծագործել, այդ մասին համարձակորեն ոչ միայն խոսում եմ` այլև գրում, քանզի իմ կյանքը հենց իսկ վկայությունն է մեծ կանխատեսման։ Ուրիշ էլ ո՞վ պիտի Ձեզ ասի այն` ինչ կարող եմ ասել միայն ես։ Վաղը ուշ կլինի, վաղը կարող եմ չլինել, էլ ումի՞ց պիտի իմանաք անիմանալին...

Ուրեմն, քանի դեռ կամ` ասում եմ ու հաստատում իմ իսկ գոյությամբ և վկայությամբ։ Ես չգիտեմ` կա՞ արդյոք Աստված...

Համենայն դեպս, երբ դեռ ջահել էի` հարցրի Թեղուտ գյուղում ճամփեզրին կուչ եկած մի ծերունու։ Ծերունին հառաչեց ու ասաց.

- է՜, որդի, տեհել եմ, որ ասեմ...

Իսկ ես ինձ տեսել եմ, գոնե հայելու մեջ`ոտից գլուխ զննելով։

Աստված չեմ, բայց Աստծո որդի եմ։

Միգուցե ճակատագիրն հենց իսկ Աստծո փակ կնիքն է, Աստծո նախանշանը։ Էդ կնիքը մարդու ճակատին ծրարված ու կնքված ծնվում է մարդու հետ։ Քչերից քչին է վիճակված քանդել այդ կնիքը ու կարդալ բուն ճակատի գիրը։

Քչերից քիչը մայրս էր։ Նա տեսավ անտեսանելին և ինձ ոչ միայն կաթով սնուցեց այլև կաթի հետ խառնած մարգարեությամբ։ Ասենք, ինքն էլ չգիտեր, թե ինչ է փոխանցում ինձ, բայց ասում էր այն, ինչ վստահել էին իրեն։

Մայրս իմ համար եղավ այն Հովհաննես Մկրտիչը, որին վիճակված էր հարթել, հարդարել իմ ճանապարհները, մաքրել իմ շավիղները, որով անցնելու էին իմ առաջին քայլերը։ Ծննդիցս հետո առաջին իսկ ազդակը, որ ուղղորդել էր մորս, դա աջ ականջիս ետնամասում շագանակագույն մազերիցս տարբերվող, թերակղզի հիշեցնող, սպիտակ մազերն էին։ Լոռեցիների խոսվածքով դա ընդամենը պեծիկ էր, որ ասում էին նշանով ծնված երեխաներին։ Իսկ մորս համար դա ավելին էր քան պեծիկը։ Դա ճակատագրի նախանշանն էր։

- Տղես նշանով ա ծնվել` նշանավոր մարդ ա դառնալու...

Ասել էր մայրս։

Ու սկսվեց մի կյանք, որն ընդամենը ճանապարհ էր դեպի կատարում։

Կյանքը գաղտնիք է։ Մայրս ձեքը դրել էր փակ զմուռսին։

Ինձ տեսնողները և հետս շփվողները ամենևին էլ չեն կարծի, որ ինձնից արտասովոր ինչ-որ բան դուրս կգա։ Միամիտ էի, բթության հասնող դանդաղամիտ, ուշահաս և դժվար ըմբռնող, դյուրահավատ, ամեն ասածի հավատում էի այնպես ինչպես հավաում էի մորս ասածներին։ Շրջապատի համար այդ ձախորդ երեխան ընդամենն ուրախանալու առիթ էր, ծիծաղատեղի, իսկ ես ինձ զգում էի որպես վառվող ջահ, լույս, կանչող ճանապարհ, որին բաց աչքով, բայց և կույր հավատով ձգտում էի։

Ինքս էլ չգիտեի, թե ուր եմ գնում, բայց գնում էի, քանզի հավատում էի մորս խոսքին և հավատին։ Տրված մորս ծաղրալից երազանքների առագաստին ու գամված տաշեղյա լաստանավի երերուքին, դուրս էի եկել բաց ծով, ենթագիտակցական սպասումներով, թե բախտի բարեհաջող քամիններն ինձ մի լավ հանգրվանի կհասցնեին։ Բախտի անիվը պտտվում էր անխափան։ Մայրս, երբեմն մատը տնկում էր մեկ գլխիս ուղղությամբ, մեկ էլ գտնելով աջ ականջիս ետնամուտքի սպիտակ կղզիանման մազափունջը` իր իսկ ստեղծածից հրճվելով, բացականչում.

- Սա Լովիկն է... Իսկ սա Կամչատկա թերակղզին...

Եվ ամենևին էլ չէր բավարարվում եղածով. գնում էր եկեղեցի` մոմ վառում, ծնկի գալիս Աստծո խորանի առջև, մոմերի այրոցքից սևացած խաչքարերի նախշերը պաչպչում, աղոթք մրմնջում...

Գալիքի սպասումը այնքան զորավոր էր, որ եկեղեցուն հակառակ անհամբերությամբ երբեմն էլ տրվում էր գրբացների քմհաճույքին։ Եվ ամեն անգամ բախտագուշակի մոտից տուն էր գալիս նույն ոգով ու հավատով` լույս դեմքով և պայծառ երազանքներով։ Գաղտնիքը միայն իմ հետ էր կիսում.

- Ասին մեծ տղա ունես, էդ տղուդ մեծ ապագա է սպասվում` մեծ մարդ ա դառնալու...

Ընտանիքի մյուս անդամների մասին ոչինչ չէր ասում, ասես միայն իմ համար էր գնացել բախտ բացելու...

Մերս ինձ ասում էր, ես` լսում էի, լսում ու հավատում... Ուրիշների ծաղրին, ձեռառնելիքին էի հավատում, մորս ինչի՞ չհավատայի։

Էդ հավատով էլ սկսեցի կյանքի աստիճաններով վեր բարձրանալ։ Դպրոցում ինքնուրույն էի սովորում, բայց առաջադիմությունս կայուն միջակ էր։ Լավ հիշում էի, հինգերորդ դասարանում, երբ մայրս ծնողական ժողովից եկավ ու ինձ մեկնեց առաջադիմության քարտիկը, մեջը մի չորս անգամ չկար` վարից վեր երերեքներ էին։

Մերս այն ժամանակ այլևս կարևորություն չէր տալիս իմ ապագային հակված իր երազանքներին, ապրում էր այնպես, ասես չէր էլ եղել ավագ որդու նկատմամբ տածած մուրազը։ Սակայն ցանքսը պարարտ հողում էր ընկել. աճող ծիլը այլևս ճանապարհ էր փնտրում ինքնուրույն։ Այնպես որ մտքիս մեջ ինքս ինձ հարց էի տվել.

- Լավ, որ մեծ մարդ եմ դառնալու, բա էդ մարդը հեչ խելոք չպիտի լինի՞, գրագետ ու կիրթ չպիտի լինի՞... Էս գնահատականներով ես ո՞նց պիտի նշանավոր մարդ դառնամ...

Սակայն կային զորեղ ուժեր, որոնց առջև ես սոսկ կամակատար էի. մի բան, որ միայն ինձնից չէր կախված, ո՞նց կարող էր միայն ինձնից կախված լիներ....Երևի էդպես էլ երեքներով ուսումս շարունակեի, եթե չլիներ մի փոքր դեպված։

Դասընկերս գրադարան պիտի գնար ու չէր ուզում մենակ գնար։ Ինձ համոզում էր, որ հետը գնամ։ Ես էլ գրքից հեռու մարդ, ով զահլա ուներ գրադարան գնալու, դեռ ավելին` գիրք կարդալու։ Իսկ ընկերս համառում էր, հանուն իմ ընկերակցության ինձ համոզում էր, թե ինչ լավ բան ա գրադարանը, մեջի եղած գրքերն ու նրանց մեջի հրաշք աշխարհը։

Ես էլ դյուրահավատ մարդ, էնքան համոզեց, լոլեց, դզեց, փչեց, որ հավատացի ու նրա ուղեկցությամբ, հնազանդ հորթի պես, գրադարանի ճամփան բռնեցի։ Էս օրվա պես հիշում եմ։ Առաջին գիրքը, որ կարդացի Հեկտոր Մալոյի «Առանց ընտանիքի»-ն էր։ Էտ էր ու էտ` գերվեցի գրքերի աշխարհին։ Մի մանուշակագույն պլյուշ կտորով դիվան ունեինք, տակիս էնքան տրտփորեցի, որ կտորը գունազրկվեց` դարձավ սպիտակ, իսկ դիվանի զսպանակները, որը չէր կոտրվել, արդեն տհաճորեն քերում էին մեջքս ու հետույքս...

Բանի տեղ չէի դնում` կարդում էի, կարդում...

Մերս ջղայնանում էր` այ տղա,- ասում էր,-դասերդ կարդա...

Ես դասագիրքը ցուցադրաբար առջևս էի դնում ու թիկունքից գեղարվեստական գիրքը հանում... Մերս ավելի էր բարկանում.

- Քեզ չասի,-ասում էր,-դասագիրքդ կարդա, որ մարդ դառնաս...

Ես այլևս իմ ուղիով էի գնում, մորս կանխորոշած ուղիով, որ աղերս չուներ «մարդ դառնալու» հետ։

Դա մերս չէր հասկանում։ Էն ճամփեն, որ երազել էր մայրս, այլևս նրան հասու չէր։ Գրքերն ինձ առել էին մորս ձեռքից և տանում էին մի այլ տեղ, որը թեև մորս երազանքն էր, բայց այլևս մոռացված ու հանգած երազը։ Նա այլևս անելիք չուներ։ Ինքն ընդամենը մեկնարկի հեղինակն էր։

Ընթերցանության շնորհիվ բարձր դասարաններում հումանիտար առարկաներից առաջադիմությունս հասավ գերազանցի, իսկ ինստիտուտի երրորդ և չորրորդ կուրսերում անվիճելի գերազանցիկ էի։ Գնում էի ճակատագրին ընդառաջ։ Իսկ երբ երեսուն տարեկանում գրեցի առաջին պատմվածքս, արդեն իսկ պարզ ու հստակ էր անցնելիք ճանապարհս։ Թաքնաթաքուն ճակատագիրս, որին հլու հնազանդ ծառայել էր մայրս և համարձակորեն ծիկ արել զմուռսից այն կողմ, այլևս հասանելի էր բոլորին։

Հիմա, երբ առաջացածս տարիքի բարձունքից ետ եմ նայում և մտովի զննում անցած ճանապարհս, թե ինչքան դժվարությունների, խութերի և արգելքների միջով եմ անցել, որ հասնեմ բաղձանքիս իրականացմանը, ներքուստ, ակամայից ցնցվում եմ, թափ տալիս ինձ և գալիս մեկ, միևնուն մտահանգման` այո, կա ճակատագիր, այն կա և սպասում է քեզ, առավել ևս ընտրյալներին, մնում է գնալ նրան ընդառաջ...

Չե՞ք հավատում, կարդացեք պատմվածքներս...

Մայրս, իմ սիրասուն մայրս, նա էլ էր կարդում իմ պատմվածքները... Կարդում էր, բայց չէի ասի, որ հպարտանում էր իր որդով։ Անցած գնացածն ընդամենը նախախնամության հրավեր էր։ Պատմվածքներս նրա հանար սոսկ պատմավածքներ էին և ոչ ավելին։ Որդին անհամեմատելի է աշխարհի որևէ այլ ստեղծածործության հետ։ Մոր սերը մրցակից չունի։

11.04.2025թ.

Լևոն ՋԱՎԱԽՅԱՆ

Մեկնաբանություններ